Ukuaji wa uchumi wa Tanzania unatarajiwa kufikia 5-6% mwaka 2024, juu zaidi ya wastani wa kanda ya Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara (SSA) wa 3.5%. Sekta muhimu zinazochangia ukuaji ni kilimo (28% ya Pato la Taifa), madini, na utalii. Hata hivyo, Tanzania inakabiliwa na changamoto za mfumuko wa bei, haswa kutokana na mabadiliko ya bei za chakula na nishati duniani. Miradi ya miundombinu, kama vile Reli ya Kiwango cha Kimataifa (SGR), ni muhimu kwa ukuaji wa muda mrefu, lakini usimamizi mzuri wa fedha unahitajika kuhakikisha uendelevu wa deni.

1. Muktadha wa Kanda: Afrika-Kusini mwa Jangwa la Sahara (SSA)

• Ukuaji wa Afrika-Kusini mwa Jangwa la Sahara unakadiriwa kufikia 3.5% mwaka 2024, ikiwa juu kidogo kutoka 3.0% mwaka 2023. Kanda hii inatarajiwa kuendelea kukua, ikifikia 4.0% mwaka 2026​.
• Tanzania, kama sehemu ya kanda hii, inashiriki mienendo sawa ya ukuaji, ikichangiwa zaidi na bei za bidhaa, sera za kifedha, na mitindo ya kimataifa kama vile mfumuko wa bei na viwango vya riba.

2. Mtazamo wa Ukuaji wa Tanzania

• Benki ya Dunia na taasisi zingine zinatabiri kuwa Tanzania itaendelea kudumisha ukuaji wa uchumi thabiti, hasa katika sekta kama kilimo, madini, na utalii.
• Ukuaji wa Tanzania kwa kawaida ni wa juu zaidi kuliko wastani wa kikanda. Inakadiriwa kukua kwa wastani wa 5-6% kwa mwaka, ikionyesha uchumi wake wenye mchanganyiko. Vichocheo muhimu vya ukuaji ni:
  • Kilimo: Kikichangia takriban 28% ya Pato la Taifa, kilimo kinaendelea kuwa sehemu muhimu ya uchumi wa Tanzania. Mitindo ya kimataifa katika bei za mazao ya kilimo, ambazo zinatarajiwa kuwa thabiti, zinaweza kunufaisha mapato ya nje ya Tanzania.
  • Madini: Tanzania ni muuzaji mkubwa wa dhahabu, na bei za kimataifa za dhahabu zinatarajiwa kubaki thabiti au kuongezeka kidogo, ambayo itasaidia sekta ya madini.
  • Utalii: Baada ya kushuka kwa kasi wakati wa janga la COVID-19, sekta ya utalii ya Tanzania inarejea, na hivyo kuchangia makadirio ya juu ya ukuaji wa Pato la Taifa​.

3. Mfumuko wa Bei na Shinikizo la Kifedha Tanzania

• Kama ilivyo kwa nchi nyingi za Afrika-Kusini mwa Jangwa la Sahara, Tanzania inatarajiwa kukabiliwa na shinikizo la wastani la mfumuko wa bei, likiathiriwa na bei za kimataifa za bidhaa, hasa chakula na nishati. Mfumuko wa bei wa kanda unatarajiwa kuwa juu kuliko wastani wa dunia lakini utadhibitiwa mwaka 2024.
• Mfumuko wa bei Tanzania umekuwa wa wastani ukilinganishwa na majirani zake wa kikanda, kutokana na hatua za serikali za kudhibiti bei. Hata hivyo, hatari zinaweza kutokana na:
  • Bei za kimataifa za nishati: Ripoti inatabiri bei za mafuta kuwa wastani wa dola 84 kwa pipa mwaka 2024, ambayo inaweza kuongeza gharama za uagizaji wa mafuta na kusababisha mfumuko wa bei.
  • Mfumuko wa bei wa chakula: Sekta ya kilimo ya Tanzania inaweza kufaidika na bei thabiti za nafaka, jambo ambalo litaleta unafuu katika mfumuko wa bei ya chakula​.

4. Deni la Umma na Uwekezaji

• Deni la umma la Tanzania linaendelea kuwa endelevu, lakini hali za kifedha duniani, ikiwa ni pamoja na kuongezeka kwa viwango vya riba, ni hatari. Tanzania, kama ilivyo kwa nchi nyingine zinazoendelea (EMDEs), inaweza kukabiliwa na gharama kubwa za kukopa ikiwa viwango vya riba duniani vitabaki juu (takriban 4% hadi mwaka 2026).
• Ripoti inasisitiza umuhimu wa uwekezaji wa umma katika kuchochea ukuaji wa masoko yanayoibuka, na miradi ya miundombinu ya Tanzania, kama vile Reli ya Kiwango cha Kimataifa (SGR) na miradi ya nishati, itakuwa muhimu kwa ukuaji endelevu​.

5. Hatari kwa Ukuaji wa Uchumi wa Tanzania

• Hatari za kijiografia na usumbufu wa biashara duniani unaweza kuathiri sekta za usafirishaji bidhaa za Tanzania, hasa katika madini na mazao ya kilimo.
• Hatari zinazohusiana na hali ya hewa ni kubwa kwa Tanzania, ambapo kilimo kinategemea hali nzuri ya hewa. Matukio mabaya ya hali ya hewa yanaweza kuvuruga uzalishaji wa chakula, na hivyo kuathiri mfumuko wa bei na ukuaji​.
• Hatari ya madeni katika Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara inaendelea kuwa kubwa, na karibu 40% ya nchi za EMDEs zikiwa katika hatari ya deni. Ingawa Tanzania haiko katika hali ya msongo wa deni kwa sasa, usimamizi mzuri wa fedha za umma ni muhimu ili kudumisha uendelevu​.

6. Mwitikio wa Sera za Tanzania

• Ili kupunguza hatari hizi, Tanzania itahitaji kuzingatia:
  • Kuimarisha ufanisi wa uwekezaji wa umma ili kuhakikisha kuwa miradi ya miundombinu inaleta tija kubwa.
  • Kutafuta mbinu za kupanua wigo wa biashara zake za nje ili kupunguza utegemezi wa mabadiliko ya bei za bidhaa kimataifa.
  • Kutekeleza sera za kifedha zinazounga mkono ukuaji huku zikidumisha uendelevu wa deni.

Takwimu Muhimu za Tanzania (kutokana na mitindo ya SSA na kimataifa):

• Ukuaji wa Pato la Taifa: Unakadiriwa kuwa 5-6% mwaka 2024, juu kuliko wastani wa SSA wa 3.5%​.
• Mfumuko wa bei: Unatarajiwa kubaki wa wastani lakini unaweza kuathiriwa na mabadiliko ya bei za chakula na nishati duniani.
• Bei za mafuta: Dola 84 kwa pipa mwaka 2024 zinaweza kuongeza gharama za uagizaji wa mafuta Tanzania, na hivyo kuathiri mfumuko wa bei.
• Uwekezaji wa umma: Miradi mikubwa ya miundombinu ya Tanzania ni muhimu kwa ukuaji endelevu lakini inahitaji usimamizi mzuri wa fedha na uwajibikaji wa matumizi.

Muhtasari:

• Uchumi wa Tanzania unatarajiwa kuendelea kukua kwa kasi nzuri, ukiwa juu ya wastani wa kikanda. Vichocheo vya ukuaji ni pamoja na kilimo, madini, na utalii.
• Hatari za mfumuko wa bei duniani, bei za bidhaa, na uendelevu wa deni zinaweza kuwa changamoto, lakini kwa sera nzuri, Tanzania inaweza kuzivuka changamoto hizi.

Source: Global Economic Prospects June 2024 report