Muundo wa deni unaonyesha kwamba Tanzania inawekeza kikamilifu katika maendeleo ya kiuchumi, kwa lengo la kuboresha miundombinu na sekta za kijamii. Hata hivyo, utegemezi mkubwa kwenye deni la nje na athari za kubadilika kwa sarafu ni maeneo yanayohitaji usimamizi wa makini ili kuhakikisha ukuaji endelevu wa uchumi.

Deni la nje

Kufikia Julai 2024, deni la nje la Tanzania lilikuwa limefikia jumla ya TZS 74,212.8 bilioni, ambapo TZS 72,976.5 bilioni lilikuwa ni deni lililotolewa, na TZS 11,447.1 bilioni lilikuwa bado halijatolewa. Deni lililotolewa lilikuwa linadaiwa zaidi kwa wakopeshaji wa kimataifa (TZS 41,895.1 bilioni), likifuatiwa na deni la kibiashara (TZS 24,804.2 bilioni), na wakopeshaji wa nchi mbili (TZS 2,761.6 bilioni). Serikali kuu ndiyo ilikuwa inadaiwa zaidi (TZS 60,180.6 bilioni), huku sekta binafsi ikiwa imekopa TZS 11,673.7 bilioni. Deni hili lilikuwa hasa limetolewa kwa Dola za Marekani (66.8%), Euro (17%), na Yuan za China (6.4%). Sekta zilizonufaika zaidi na deni hilo ni pamoja na usafirishaji na mawasiliano (TZS 19,196.9 bilioni), ustawi wa jamii na elimu (TZS 17,701.2 bilioni), na nishati na madini (TZS 7,229.3 bilioni). Aidha, malimbikizo ya madeni ya nje yalifikia TZS 4,109.4 bilioni.

Muhtasari wa Deni la Nje hadi Julai 2024:

• Jumla ya deni la nje: TZS 74,212.8 bilioni
• Deni lililotolewa: TZS 72,976.5 bilioni
• Deni ambalo halijatolewa: TZS 11,447.1 bilioni

Mgawanyo wa deni lililotolewa kwa aina ya mkopeshaji:

• Deni la nchi mbili: TZS 2,761.6 bilioni
• Deni la kimataifa: TZS 41,895.1 bilioni
• Deni la kibiashara: TZS 24,804.2 bilioni
• Mikopo ya mauzo ya nje: TZS 2,258.3 bilioni

Mgawanyo kwa mkopaji:

• Serikali kuu: TZS 60,180.6 bilioni
• Mashirika ya umma: TZS 9.4 bilioni
• Sekta binafsi: TZS 11,673.7 bilioni

Sarafu kuu:

• Dola za Marekani: TZS 49,178.2 bilioni (66.8% ya jumla)
• Euro: TZS 12,488.8 bilioni (17%)
• Yuan za China: TZS 4,694.3 bilioni (6.4%)

Matumizi makubwa ya deni la nje:

• Usafirishaji na mawasiliano: TZS 19,196.9 bilioni
• Ustawi wa jamii na elimu: TZS 17,701.2 bilioni
• Msaada wa bajeti: TZS 13,693.6 bilioni
• Nishati na madini: TZS 7,229.3 bilioni

Malimbikizo ya madeni ya nje: TZS 4,109.4 bilioni (hadi Julai 2024).

Deni la ndani

Kufikia Julai 2024, deni la ndani la Tanzania lilifikia TZS 32,465.1 bilioni, ambapo deni hili lilikuwa linatokana zaidi na dhamana za serikali zenye thamani ya TZS 27,220.5 bilioni (83.8% ya jumla), zikiwemo hati fungani za muda mfupi zenye thamani ya TZS 2,128.9 bilioni na hati fungani za muda mrefu za TZS 24,904.5 bilioni. Deni ambalo halijasecuritishwa lilikuwa ni TZS 5,244.6 bilioni (16.2%), likijumuisha zaidi mkopo wa muda mfupi wa TZS 5,226.2 bilioni. Wamiliki wakubwa wa deni hili walikuwa ni benki za kibiashara (30.2%), Benki Kuu ya Tanzania (22.1%), mifuko ya pensheni (27%), na makampuni ya bima (5.7%).

Muhtasari wa Deni la Ndani hadi Julai 2024:

• Jumla ya deni la ndani: TZS 32,465.1 bilioni

Mgawanyo kwa vyombo vya mikopo:

• Dhamana za serikali: TZS 27,220.5 bilioni (83.8% ya jumla)
  • Hati fungani za muda mfupi: TZS 2,128.9 bilioni
  • Hati fungani za muda mrefu: TZS 24,904.5 bilioni
• Deni lisilo securitishwa: TZS 5,244.6 bilioni (16.2% ya jumla)
  • Mkopo wa muda mfupi: TZS 5,226.2 bilioni

Wamiliki wakubwa wa deni la ndani:

• Benki za kibiashara: TZS 9,796.5 bilioni (30.2%)
• Benki Kuu ya Tanzania: TZS 7,186.3 bilioni (22.1%)
• Mifuko ya pensheni: TZS 8,780.4 bilioni (27%)
• Makampuni ya bima: TZS 1,853.2 bilioni (5.7%)

Deni kuu la Taifa

Kufikia Julai 2024, jumla ya deni la taifa (deni la nje + deni la ndani) lilikuwa TZS 104,837.9 bilioni. Hii inaonyesha taasisi za kimataifa ndizo watoaji wakuu wa deni la nje la Tanzania, huku serikali kuu ikiwa mkopaji mkuu. Kwa deni la ndani, dhamana za serikali ndizo zinaongoza, hususan hati fungani za muda mrefu, na benki za kibiashara pamoja na mifuko ya pensheni ndiyo wamiliki wakubwa.

Hitimisho:

1. Uwekezaji katika miundombinu na maendeleo ya kijamii: Sehemu kubwa ya deni la nje imeelekezwa kwenye usafirishaji na mawasiliano (TZS 19,196.9 bilioni) na ustawi wa jamii na elimu (TZS 17,701.2 bilioni).
2. Utegemezi wa fedha za nje: Tanzania inaonekana kutegemea sana fedha za nje kwa miradi yake ya maendeleo.
3. Msaada wa kimataifa: Sehemu kubwa ya deni la nje ni kutoka kwa taasisi za kimataifa (TZS 41,895.1 bilioni), zinazoonyesha uhusiano mzuri wa kifedha wa Tanzania.
4. Ongezeko la mikopo ya kibiashara: Deni la kibiashara linaonyesha Tanzania inaongezeka kwa uaminifu katika soko la kimataifa.
5. Hatari ya kubadilika kwa sarafu: Kwa asilimia 66.8 ya deni likiwa kwenye Dola za Marekani, Tanzania inakabiliwa na hatari ya mabadiliko ya sarafu.
6. Maendeleo ya soko la ndani: Deni la ndani, hasa kupitia dhamana za serikali, linaonyesha soko la fedha la ndani linaloendelea.
7. Msaada wa bajeti: Sehemu kubwa ya deni la nje imeelekezwa kwenye msaada wa bajeti na mizania ya malipo (TZS 13,693.6 bilioni).
8. Ushirikiano wa sekta binafsi: Deni la nje la sekta binafsi ni TZS 11,673.7 bilioni, linaloonyesha ushiriki wa sekta binafsi katika mikopo ya kimataifa.
9. Changamoto za usimamizi wa deni: Jumla ya deni la taifa ni kubwa na inahitaji ufuatiliaji wa karibu kulingana na ukuaji wa Pato la Taifa.
10. Uwekezaji katika nishati na madini: Sehemu kubwa ya deni imeelekezwa kwenye nishati na madini (TZS 7,229.3 bilioni), ikilenga ukuaji wa baadaye wa kiuchumi.